مروری بر معرفی، مقایسه و کار آمدی تکنیک های مختف آزمون های کنترل جیره ها و مواد خوراکی با توجه به شرایط و امکانات آزمایشگاهی و نقاط ضعف و قوت هر روش

مقدمه و هدف: تغذیه و خوراک حدود 75 درصد از کل هزینه پرورش دام های اهلی را شامل می شود. چنانچه فرمولاسیون جیره دام ها بر اساس دقیق ترین آنالیز و اصول علمی باشد، رسیدن به بالاترین بازده دام ها با حداقل هزینه امکان پذیر می گردد. آزمون های متعددی (چه از نوع آزمایشگاهی و چه از نوع آزمایش بر روی حیوان زنده) برای تعیین ارزش غذایی مواد خوراکی استاندارد شده اند که هر کدام با توجه به شرایط و امکانات و همچنین نوع ماده خوراکی مورد آزمایش کاربرد دارند. هدف از انجام این پژوهش معرفی معروف ترین این آزمون ها، معرفی مناسب ترین ها آنها در شرایط مختلف و همچنین بررسی همبستگی های احتمالی بین روش های مختلف با توجه به هزینه هر کدام می باشد.
مواد و روش کار: از بین کامل ترین، رایج ترین و به روز ترین روش های تعیین ارزش مواد خوراکی، سه روش تعیین قابلیت هضم به روش تیلی و تری، روش آزمون تولید گاز و همچنین روش کیسه های نایلونی (nylon bag or in situ) انتخاب شدند. به دلیل کاربرد معادلات پیش بینی ابتدا بر روی اقلام خوراکی مورد آزمایش تجزیه تقریبی (DM, Ash, OM, CF, EE, NFE) و همچنین تعیین دیواره سلولی (NDF) و دیواره سلولی بدون همی سلولز (ADF) به روش ون سوئست انجام شد. به دلیل اجتناب از خطاهای آزمایشی ناشی از نقطه ضعف هر روش آزمون های فوق بر روی یونجه و پوسته پسته سیلو شده به مدت استاندارد 96 ساعت انجام گرفت. برای هر ماده خوراکی و هر آزمون 6 تکرار در نظر گرفته شد. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی (CRD) متعادل با تعدد مشاهدات (دو مشاهده در هر تکرار) انجام، و داده توسط نرم افزار آماری SAS (2001) در رویه مدل های خطی عمومی (GLM) مورد آنالیز واریانس قرار گرفته و میانگین ها توسط آزمون چند دامنه ای دانکن (Duncan) در سطح 5 درصد با یکدیگر مقایسه شدند.
نتایج و بحث: با توجه به آنکه منابع روش کیسه های نایلونی را روش مرجع و برتر معرفی کرده و صحت و دقت آن را بالاترین می داند این تست به عنوان گروه کنترل انتخاب و سایر روش ها با آن مقایسه گردیدند. روش نایلون بگ بر پایه اندازه گیری (measurement) مستقیم و دقیق پارامتر ها، اما دو روش دیگر بیشتر بر مبنای برآورد (estimate) فراسنجه ها از روی معادلات پیش بینی استوارند اما به هر حال روش نایلون بگ برای هر نمونه حداقل 13 برابر هزینه بیشتر دارد (2000000 ریال در مقابل 150000 و 100000 ریال به ترتیب برای گاز تست و هضم دومرحله ای آزمایشگاهی) به غیر از آنکه برای روش اول هزینه های نگهداری گاو های اخته و بدون تولید مجهز به فیستولای شکمبه ای را هم باید لحاظ کرد. مقایسه داده های مربوط به قابلیت هضم ماده خشک و پروتئین خام سیلوی پسته در هر دو روش نایلون بگ و کیسه های نایلونی نزدیک و از نظر آماری فاقد تفاوت معنی دار بود (p>0.05)قابلیت هضم ماده خشک و پروتئین خام به روش نایلون بگ 43/79 و 88/50 و برای روش هضم دو مرحله ای22/78 و 71/48 درصد بدست آمد و ضریب تعیین 94درصد حاکی از همبستگی بالای بین این دوروش است. قابلیت هضم ماده آلی (OMD)، قابلیت هضم ماده آلی در ماده خشک (DOMD) و برآورد انرژی متابولیسمی سیلو پسته به ترتیب برای دو روش فوق 56/42، 04/41 درصد و 29/37، 12/37 درصد و 32/6، 24/6 مگاژول در هر کیلوگرم ماده خشک بدست آمد که از نظر آماری حتی در سطح معنی داری 1 درصد هم تفاوت معنی داری نشان ندادند. با توجه به نتایج فوق چنین می توان نتییجه گرفت که دو روش کم هزینه تیلی و تری و گاز تست می توانند جایگزین مناسبی برای روش پر خرج اما دقیق کیسه های نایلونی باشند که هر کدام با توجه به شرایط و امکانات آزمایشگاه می توانند انتخاب شوند. لیکن نقطه ضعف های روش گاز تست در مورد خوراک های پر پروتئین و ضعف روش نایلون بگ در خوراک های پر چربی را نباید از نظر دور داشت.